آموزش و پرورش بزرگ، اما ناهمگون با هزینه هایش!
پرورش، جریانی منظم و مستمر است که هدف آن کمک به رشد جسمانی، شناختی، روانی، اخلاقی، اجتماعی یا به طور کلی رشد شخصیت و پرورش یابندگان در جهت کسب هنجارهای مورد پذیرش جامعه و نیز کمک به شکوفا شدن استعدادهای آنها است. بنابر این تعریف، یک نظام درست پرورشی هم فرد را در شکوفایی استعدادهای ذاتی اش کمک می کند و هم او را به عنوان یک شهروند مفید و متعهد به ارزش های جامعه ای که به آن متعلق است پرورش می دهد.
هدف عمده مدارس ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و دانشگاه ها پرورش دادن این گونه افراد است. آموزش معمولاً به فعالیت های هدفمندی که معلم به تنهایی یا به کمک مواد آموزشی انجام می دهد، گفته می شود، چه این معلم در دبستان مشغول آموزش باشد، چه در دبیرستان چه در دانشگاه، و چه در یک دوره کارآموزی کوتاه مدت. با کمی تأمل می توان دریافت که آموزش، وسیله پرورش افراد است و هیچ فرد پرورش یافته ای را نمی توان یافت که از کانال آموزش نگذشته باشد.
در هر جامعه و کشوری این رسالت عظیم برعهده نهادی به نام آموزش و پرورش گذاشته شده است و اهمیت موضوع تا جایی است که یک وزارتخانه متولی این امر شده است. چند سالی است که به بهانه گرامیداشت روز معلم یک یا چند روز را به بحث پیرامون مسایل آموزش و پرورش، به ویژه مشکلات معلمان پرداخته می شود. اگر بپذیریم که آموزش و پرورش فرآیندی دایمی و مستمر است، این نهاد بزرگ یعنی وزارت آموزش و پرورش و کلیه عناصر مرتبط با آن به ویژه معلمان و مشکلات آنها نیازمند توجهی دایمی و مستمر است نه اینکه به صورت مقطعی به آن پرداخته شود.
بنابه دلایلی که در پی خواهد آمد، پرداختن به مشکلات این وزارتخانه و به ویژه معلمان، بیش از پیش ضروری می نماید. تولیدات و برون دادهای نظام آموزشی، افراد جامعه و شهروندان مفید و متعهدی هستند، که به ارزش های جامعه ای که به آن تعلق دارند احترام می گذارند. شهروندانی که پس از دریافت آموزش های لازم در کلاس های درس واجد صفاتی می شوند که به ارزش ها و هنجارهای جامعه احترام می گذارند و به آن پایبندند، به مسایل جامعه خود حساس می شوند و نسبت به مشکلات جامعه بی تفاوت نمی مانند. تولیدات این نهاد دانشمندانی هستند که در دانشگاه ها و مدارس در کسوت شریف معلمی به جامعه خود خدمت می کنند. افراد برتر لشکری و کشوری هستند که عالیترین کرسی ها را در وزارتخانه ها و سازمانها و... دارند، نمایندگان مردم در مجالس مختلف کشور هستند و تصمیم سازی و تصمیم گیری می کنند، کسانی هستند که لباس قضا پوشیده اند و... چگونه می توان ارزش ریالی و ارزی این تولیدات بی نظیر و ارزشمند را تعیین کرد؟ از مطلب فوق به سهولت می توان دریافت که وزارت آموزش و پرورش مانند صنعت و کشاورزی نهادی تولیدی است و نه مصرفی.
تنها تفاوت آن با دیگر نهادهای تولیدی صرفاً زمانی طولانی است که باید صرف شود تا محصول آن به ثمر بنشیند و هم چنین ویژگی تولیدات این نهاد است، محصول این نهاد، انسانی است که اشرف مخلوقات است و ارزش کارها و تولیدات دیگر نهادها در میزان خدمتی است که به این انسان می رسانند.
بنابر این شایسته است که از سوی نهادهای ذی ربط و مسئولین، منابع مالی و بودجه بیشتری در اختیار این وزارتخانه قرار گیرد. امروزه در حالی که معلمان کشور ما از میزان حقوق و مزایای خود ناراضی هستند، میزان دریافت حقوق اساتید دانشگاه و معلمان در اکثر کشورهای دنیا بالاترین است.
کشورهای قدرتمند و صنعتی پیشرفت های خود را مرهون داشتن نیروی انسانی ماهر و آموزش دیده هستند. این کشورها دریافته اند هیچ توسعه پایداری اتفاق نخواهد افتاد مگر در سایه داشتن نیروی انسانی آموزش دیده و متخصص به همین دلیل آنها به نظام آموزشی خود توجه بسیاری می کنند و در این میان به وضعیت معیشتی معلمان و اساتید دانشگاه توجه خاص دارند. به عنوان مثال درچند دهه پیش یعنی در سال 1987 میلادی، جمع بن هایی که معلمان ژاپنی در سال دریافت می کردند معادل پنج برابر حقوق ماهانه آنها بوده است. ژاپنی ها در سایه همین توجهات به معلم و نظام آموزشی توانسته اند امروزه یکی از چهار قدرت صنعتی جهان باشند و این در حالی است که این کشور از نظر منابع معدنی فقیر است.
به نظر می رسد این روزها مسئولین آموزش و پرورش توجه خاصی به آمار و ارقام و از همه مهم تر به تعداد معلمان از خود نشان می دهند. آنها با ارایه آمار و ارقام نسبتاً مناسب از کارهای مطلوب خود دفاع می کنند اما همین که به کارهای انجام شده درباره بهبود وضعیت معیشتی معلمان می رسند به زیاد بودن تعداد معلمان اشاره می کنند.
به نظر می رسد زندگی و معیشت معلمان با مثل معروف «فرزند کمتر زندگی بهتر» ارتباط تنگاتنگی پیدا کرده است. آیا مسئولیت زیاد بودن تعداد معلمان متوجه معلمان می شود؟ چگونه تعداد معلمان زیاد شده است؟ در پاسخ باید گفت که: فزونی جمعیت از یک سو و تقاضای زیاد جامعه به آموزش از سوی دیگر سبب استخدام معلمان شده است. بنابر این جامعه نیازمند استفاده از خدمات آموزشی معلمان است و برای رفع چنین نیازی طبیعی است که تعداد معلمان زیاد باشد تا بتوانند به حجم بالای تقاضا پاسخ دهند.
این موضوع در حالی است که در بیشتر مدارس شاهد ازدحام دانش آموزان هستیم و آمار بسیاری از کلاس ها از حد استاندارد بیشتر است. در چنین وضعیتی بسیار عادی است که هزینه های جاری یک وزارتخانه افزایش یابد. بنابر این تعداد پرسنل و حجم خدمات آنها باید در بودجه ریزی لحاظ شود و توجه بیشتری به آن شود. سؤالی که در این مورد به ذهن متبادر می شود این است که آیا بالا بودن حقوق و مزایای معلمان در کشورهای دیگر به تعداد آنها بستگی دارد یا این که اهمیتی است که به خدمات آنها داده می شود؟ عوامل مؤثر برمنش و روحیه دانش آموزان، روحیه معلم، رفتا، بیان، سعه صدر، انگیزه، اهداف، نیت ها، درایت و متانت معلم و مسئولین مدرسه است. به تعبیری دیگر روحیه معلم، رفتار معلم ، بیان معلم، سعه صدر معلم و... تأثیر مستقیم بر رفتار و روحیه دانش آموزان دارد.
اگر معلم دارای روحیه ای خوب و شاد باشد دانش آموزان نیز دارای روحیه ای شاد و خوب خواهند بود و اگر معلم با انگیزه بالا وارد کلاس شود و تدریس را با انگیزه شروع نماید سبب افزایش انگیزه مطالعه و جست وجو و یادگیری در دانش آموزان خواهد شد. لازمه برخورد مناسب و توام با متانت دانش آموزان با مشکلات آموزشی و پرورشی خود، داشتن معلمانی صبور و با سعه صدر بالا باشد و.... .
از مطالب فوق چنین برمی آید که اگر معلم خود دارای مشکل معیشتی باشد چگونه قادر است روحیه ای شاد داشته باشد، چگونه باید صبور باشد و با کدام انگیزه بالا وارد کلاس شود و... لازمه داشتن درایت، داشتن برنامه ریزی است و هیچ برنامه ریزی بدون مطالعه به ثمر نمی رسد و داشتن مطالعه نیاز به زمان کافی دارد. معلمی که برای گذران زندگی خود مجبور به اضافه کاری است و دو یا چند شیفت کار می کند، کی فرصت مطالعه دارد که برنامه ریزی کند و درایت کافی برای پیشبرد اهداف آموزشی داشته باشد. چگونه می توان انتظار داشت معلمی که با خستگی وارد کلاس می شود روحیه ای شاد داشته باشد و با شور و نشاط و انرژی کلاس را اداره کند.
در پایان می توان نتیجه گرفت که اگر معلمان عملکرد مناسبی در کلاس نداشته باشند می توانند منجر به افت تحصیلی و در درازمدت ترک تحصیل تعدادی از دانش آموزان شود و دوری از کلاس و درس می تواند سبب افزایش آمار ناهنجاری ها و آسیب های اجتماعی گردد. برای جبران و یا کاهش آسیب های فوق باید مبالغ گزافی توسط سازمان های مختلف هزینه شود. از آنجا که پیشگیری همواره آسانتر و ارزانتر از درمان است، شایسته است هزینه های فوق به وزارت آموزش و پرورش تزریق شود تا باعث ارتقاء سطح معیشت و رفاه معلمان گردد. هر چه بیشتر هزینه کنیم، بیشتر بهره خواهیم برد و همین بس که خداوند متعال در قرآن می فرماید: «اگر نیکی کردید به خود کردید و اگر بدی کردید باز به خود کردید.» ارتقاء سطع معیشت و رفاه معلمان به طور سیستماتیک سبب اعتلای جایگاه و منزلت معلمان خواهد شد.
